شهرستان آران و بيدگل در يک نگاه
شهرستان آران و بيدگل با مساحت 3/6051 كيلومتر مربع با جمعيتى حدود 103517 نفر (سرشمارى سال 1395)، با دو بخش مركزى و كويرات، چهار شهر آران و بيدگل، نوش‌آباد، ابوزيدآباد و سفيدشهر و سه دهستان و 12 روستا در شمالى‌ترين نقطه اصفهان واقع شده است.
آران و بيدگل از شهرهاى استان اصفهان در 51 درجه و 28 دقيقه و 43 ثانيه طول جغرافيايى و 34 درجه و 14 دقيقه و 12 ثانيه عرض جغرافيايى و در شش كيلومترى شمال شرقى كاشان قرار دارد.
.
اين شهرستان از شمال به درياچه نمك و استانهاى سمنان و قم از غرب به شهرستان كاشان از جنوب به نطنز و از شرق به اردستان محدود و از طريق دو جاده اصلى به كاشان و شبكه راههاى اصلى كشور مرتبط مى‌شود.
ارتفاع اين شهر از سطح دريا بين 898 تا 917 متر در نوسان است و ارتفاع متوسط آن در حدود 904 متر است. هرچه از شمال و مغرب به سمت جنوب و مشرق برويم به ارتفاع زمين افزوده مى‌شود. بنابراين، شيب عمومى منطقه از جنوب و مشرق و سمت شمال و مغرب است. اين امر به‌دليل وجود چاله نمك (درياچه نمك) در شمال و ارتفاعات كركس در جنوب و مغرب و نوار بندريگ در سمت مشرق شهر است.
آب و هواى اين منطقه گرم و خشك با تابستانهاى گرم و زمستانهاى سرد و خشك بوده و حداكثر دماى هوا در تابستان به 40 درجه سانتيگراد و حداقل برودت در زمستان به 7 درجه سانتيگراد مى‌رسد.
به لحاظ كويرى بودن منطقه، 2000 كيلومتر مربع (31% مساحت شهرستان) را تپه‌هاى شنى فراگرفته كه در اصطلاح ى به آن «بندريگ» مى‌گويند.
علاوه بر شغل كشاورزى و دامپرورى، قالى آران و بيدگل از شهرت جهانى برخوردار و براساس سرشمارى اخير تعداد دارهاى قالى شهرستان بيش از 13 هزار دستگاه مى‌باشد كه نمونه‌اى از ذوق هنرى كويرنشينان است.
اقليم گرم و خشك و نامنظم، از يك سو، و وجود گسل‌هاى فعّال، از سوى ديگر، آران و بيدگل را مستعد وقوع برخى بلاياى طبيعى نموده است.
كشاورزى آران و بيدگل با وجود شرايط نامناسب خاك و كمبود آب، با سخت‌كوشى مردمان اين ديار، وضعيت تقريباً مناسبى دارد. امروزه اين منطقه با دارا بودن 1000 هكتار كشت پسته و 2200 هكتار كشت گندم و 1200 هكتار كشت پنبه و 120 هكتار كشت دانه‌هاى روغنى جايگاه درخور توجهى در كشاورزى دارد.
در سال 1386 ش، بهره‌بردارى از مجتمع فولاد كوير در منطقه آران و بيدگل آغاز و محصولات توليدى آن، به بازار فروش عرضه شد.
ميزان توليد سالانه مجتمع فولاد كوير آران و بيدگل 500 هزار تن در سال است. خط توليد اين مجتمع،
يكى از پيشرفته‌ترين و پربازده‌ترين خط‌هاى موجود در جهان محسوب مى‌شود كه توسط يك شركت معتبر ايتاليايى آماده و راه‌اندازى شده است.
آران و بيدگل از نواحى شمالى استان اصفهان و از قديمى‌ترين سكونتگاه‌هاى بشرى است كه پيشينه و قدمت آن به تمدن سيلك كاشان بازمى‌گردد. وجود رشته قنات‌هاى قديمى، آثار و قلعه‌هاى كهنسال در سرتاسر دشت كوير در محدوده آن، قلعه‌هاى كهن دژ، فيل پا، سردارى، استخوانى در اطراف آران و بيدگل كه در اثر اجراى طرح‌هاى عمرانى و صنعتى در دهه اخير از آنها اثرى برجاى نمانده و رشته قنات‌هايى كه بعضى از آنها از اين بافت قديمى شهر كاشان عبور مى‌كند، بيانگر پيشينه كهن عمران و آبادى در اين ناحيه است. امّا بيشترين آثار برجاى مانده در فرهنگ فعلى آران و بيدگل، مربوط به دوران اسلامى است.
در منابع كهن، نام اين شهر چه به‌صورت تركيب فعلى و چه جدا نيامده است. آنچه درباره پيشينه آران و بيدگل مى‌توان گفت اين است كه پس از ويرانى شهر باستانى سيلك در اثر حوادث و تحولات گوناگون، در اطراف آن آبادى‌هاى كوچك و بزرگى به صورت قلعه و حصار پديد آمد و اين منطقه به‌نام چهل حصآران شهرت يافت. هريك از اين قلعه‌ها به‌مناسبتى نام‌گذارى شدند. اسامى آران، آرو، آر، بيدگل، بده گل، و گل، نام‌هاى رسمى و ى اين منطقه‌اند. درباره چگونگى اين نام‌گذارى، نظريات متعددى وجود دارد كه به برخى از آنها اشاره مى‌شود :
كلمه «آران» به‌معناى جايگاه مقدس، مكان گرمسير آمده و اصل آن از «آرين» (نام ديگر قوم آريا يا «ايريا») بوده و «بيدگل» به‌معناى مكان بى‌گل يا از كلمه «بى‌بى گل» يا «ويگل» و «بدگل» گرفته شده است.
ملا حسن آرانى در كتاب شرح زندگانى خويش به نقل از ميرزا صفى قمى در كتاب خلاصه‌البلدان، آران بن قاسان بن اكبر را كه پدر او قاسان كبير بوده و اساس كاشان را نهاده، بانى و موسس قريه آران مى‌داند.
در كتاب محاسن اصفهان و كتاب تاريخ قم، بيدگل را ويگل مخفف ويدگل، وگل و بدگل آمده است كه «وى» به زبان اوستايى به‌معناى «شهر آباد»، بيدستان «شهرستان»، اردبيل «ارد + ويل = شهر مقدس»، بوده و بيدگل به‌معناى شهر سرسبز و آباد معرفى مى‌شود.
آران و بيدگل تا اواخر دوره قاجار، دو قصبه بزرگ بودند كه گرداگرد هريك از اين دو، برج و بارو و حصار دفاعى جداگانه‌اى كشيده شده بود و در مجاورت يكديگر قرار داشتند. پس از دوران قاجار نيز، براساس
قوانين تقسيمات كشورى، هر كدام، داراى شهردارى جداگانه بودند. با توجه به اينكه به مرور زمان و در اثر توسعه شهرى، به يكديگر متصل و در فاصله يك خيابان و يك مسير مشترك قرار گرفتند، در اوايل دهه پنجاه شمسى، در يكديگر ادغام و از لحاظ قوانين كشورى به‌صورت يك شهر درآمدند. شاردن، سياح فرانسوى كه در دوران صفويه در قرن يازدهم هجرى به ايران سفر و از اين ناحيه ديدن كرده است، در سفرنامه خود آورده كه در آران 2000 باب خانه و 600 باغ زيبا وجود دارد و 1000 نفر كارگر ابريشم كار در آن به كار و فعاليّت اشتغال دارند.
زبان مردم اين شهرستان فارسى رايج اما داراى لهجه‌هاى متفاوتى است و زبان ى آران و بيدگل در زمره زبانهاى پهلوى قديم به‌شمار مى‌رود.
نژاد مردم آران و بيدگل از نژاد اصيل آريايى است و اختلاط آن با نژادهاى اقوام مهاجم تازى و ترك بسيار ناچيز بوده است.
آران و بيدگل در طول تاريخ همچون دو بار بوده‌اند كه در ساحل درياى كوير زيسته‌اند. با وجود آنكه فاصله اين دو شهر حداكثر حدود 200 متر است، تفاوت لهجه و آداب و رسوم در آنها آشكار است.
درباره دين و آيين مردم آران و بيدگل تا زمان ظهور مكتب اسلام اطلاع چندانى در دسترس نيست. اما آنچه مسلم است با طلوع خورشيد اسلام ساكنان اين منطقه از جمله اولين مناطق مركزى بودند كه به اسلام گرويدند و به خاندان رسالت و امامت عشق ورزيده‌اند.
قرار گرفتن آران و بيدگل در ميان شهرهاى مذهبى رى، قم و كاشان و نيز مهاجرت و اقامت سادات و علويان از حجاز و عراق به اين مراكز و وجود بقاع متبرك و زيارتگاهها در اين شهرستان از نشانه‌هاى آشكار گرايش به اسلام محمّدى، تشيع علوى و مذهب جعفرى بوده است.
ساكنان كوير بهطور عام و بويژه اهالى آران و بيدگل مردمانى مهربان، قانع، مهمان‌نواز و مقاوم مى‌باشند. حضور در زيارتگاهها و امامزاده‌ها، زيارت اهل قبور و برپايى مجالس و محافل دينى از رسوم پسنديده مردم اين منطقه است.
سابقه تشيع و ريشه‌هاى عميق اعتقادى مردم و ارتباط قوى و استوار آن با علما و رهبران دينى درحوزه علميه قم، از مهمترين عوامل زمينه‌ساز در ايجاد حركتهاى انقلابى بوده است.
با آغاز نهضت بزرگ 15 خرداد 1342 ، همراه با چند شهر بزرگ كشور مثل تهران، قم و ... اين منطقه نيز دوره‌هاى سخت مبارزه و مقاومت را سربلند و افتخارآميز پشت سر گذاشت و از آن پس با جانبازيها و رشادتهاى كم‌نظير خود نقش مهمى ايفا نموده است به گونه‌اى كه شمار بالاى شهدا، مفقودان و ايثارگران شهرستان مؤيد حماسه‌آفرينى‌هاى مردم اين سامان است.
وجود شخصيتهاى بزرگ علمى فرهنگى و ادبى آران و بيدگل، شاخصه مهم ديگرى در بازيافت و پيشينه هويت ديني ـ فرهنگى اين شهرستان است.
برپايى حوزه‌هاى درسى، تربيت و پرورش انديشه‌هاى دينى و مراودت و معاشرت عالمان شهرستان با بزرگان عصر خود، موجب فراهم شدن فضايى معنوى و بسترى مناسب براى رشد و شكوفايى انديشه و استعداد طالبان معرفت بوده است.
از بزرگان و معاريف علوم دينى در آران و بيدگل كه آثار و تأليفات بسيارى نيز از خود بجا گذاشته‌اند مى‌توان به ملاغلامرضا آرانى، ملامحمد جعفر بيدگلى، ملامحمدعلى آرانى، ملااحمد مجتهد بيدگلى، آيت‌اله عاملى، ملامحمد باقر بيدگلى، ملاعلى آرانى، ملامحمود فاضل بيدگلى، ملامحمد زمان نوش‌آبادى و ... اشاره نمود.
همچنين از سخنوران و نام‌آورانى همچون نگاهى آرانى، فائض بيدگلى، صباحى بيدگلى، اديب بيضايى آرانى، وصاف بيدگلى، دائى آرانى، داورى آرانى، بزمى بيدگلى، سرشار آرانى واصف بيدگلى، فلاح آرانى و ... مى‌توان نام برد كه آثار و سروده‌هاى بسيارى از آنان باقى است.
ملا ابوالحسن (واعظ)، از اجداد ملاغلامرضا و مؤلف كتاب‌هاى منتخب بحارالانوار و مجموعه حكايات؛ ملااحمد آرانى (قرن 13 ق)، فرزند حاج محمدباقر آرانى مؤلف كتاب‌هاى سحاب الامطار، عمان الجواهر، كنوز الداعى، منظومه يوسفيه، دبستان الواعظين و گلستان الناظرين؛ شيخ حسن آرانى، فرزند آقا بابا از فضلاى قرن سيزدهم هجرى صاحب كتاب‌هاى فوايد جليله، نظم الدرر، رفيق التوفيق و نخبه الرشاد، سيد مير عبدالباقى بيدگلى، فرزند حاج ميرزا محمدتقى، عالم، شاعر و خطاط كه كتاب تحفه هاشميه از آثار اوست.
ميرزا محمد محقق بيدگلى (متوفى 1055 ق)، فرزند سلطان محمد، از علما و عرفاى بزرگ بوده است و كتاب‌هاى تيسير المرام، رياض العارفين، منهاج السالكين، تذكره العارفين، رساله العرفان از آثار اوست.
ملا محمدعلى آرانى (1250 ـ 1327 ق)، فرزند ملامحمدمهدى، از فقيهان و عالمان ربانى آران كه رساله‌ها و نسخ خطى نفايس المسائل و عرايس الوسايل، اجتهاد و تقليد، احكام الرضاع، حكم ماءالبئر، حواشى بر قوانين، رسائل و مكاسب از آثار اوست. وى از شاگردان معروف آخوند خراسانى بوده است.
اينك وجود آثار و ابنيه‌هاى تاريخى از جمله كاروانسراى تاريخى مرنجاب در كنار طبيعت بكر و ناشناخته كوير مركزى ايران و درياچه شگفت‌انگيز و سفيدپوش نمك در آران و بيدگل و قلعه سيزان، كرشاهى و شاه عباس ابوزيدآباد اين خطه را ميزبان هزاران گردشگر داخلى و خارجى نموده است.
اين شهرستان داراى آثار تاريخى و جاذبه‌هاى گردشگرى فراوانى است كه از جمله آنها مى‌توان به : امامزاده محمد هلال ابن على (ع)، امامزاده هادى (ع)، امامزاده قاسم (ع)، امامزاده محمد نوش‌آباد، مسجد جامع قاضى، مسجد نقشينه آب‌انبارها، مسجد جامع نوش‌آباد، حسينيه‌ها و بقاع متبركه در اين شهرستان را نام برد.
اگرچه امروز بهره‌ورى از معادن نفت، گاز، نمك، و مواد شيميايى مختلف به‌عنوان ذخيره سرمايه‌هاى عظيم زيرزمينى، افقى درخشان جهت حضور در عرصه صنعتى كشور را به انتظار نشسته‌ايم، اما تلاش براى احيا و بازسازى اين خطه كه بر رونق صنعت توريسم نيز خواهد افزود، امرى اجتناب‌ناپذير است.
در استعداد و پشتكار علمى و فرهنگى جوانان آران و بيدگل همين بس كه علامه دهخدا در لغت‌نامه «ضريب بالاى هوشى» را از ويژگى‌هاى مردم اين منطقه ذكر كرده است.
آمار قبولى دانش‌آموزان آران و بيدگل در مسابقات استانى با كسب مقام‌هاى علمى و آموزشى در سطح كشور از نشانه‌هاى توجه به اين مهم است.
بعد از پيروزى انقلاب اسلامى همزمان با شروع كانونهاى بحرانى مثل كردستان، سيستان و بلوچستان و شروع دفاع مقدس در مقابل تهاجم رژيم بعث عراق، فرزندان اين خطه كويرى از جمله رزمندگانى بودند كه در روزهاى اوليه بحرانهاى كردستان، سيستان و بلوچستان و جنگ از طريق مراکز بسيج كاشان، قم و تهران به مناطق دفاع مقدس اعزام شدند كه آمار تعداد شهيد، جانباز، آزاده و رزمنده گوياى اين تلاش خستگى‌ناپذير است. بطورى كه تقديم 735 شهيد در حوزه شهرستان (مدفون در گلزار شهداى شهرستان) و بيش از 100 شهيد مدفون در شهرهاى هم‌جوار مثل كاشان، قم و تهران و ... نسبت به جمعيت رتبه يك ايثارگرى را در كل كشور به خود اختصاص داده است